Xã Mường Lống có tổng diện tích tự nhiên là: 14.830,96 ha, nằm ở độ cao trên 1.500 mét so với mực nước biển, khí hậu quanh năm mát mẻ, se lạnh như Đà Lạt của phương Bắc. Toàn xã có 13 bản với 1.058 hộ, 5.672 nhân khẩu nhân khẩu, chủ yếu là dân tộc Mông (chiếm trên 95%).

1. Xã Mường Lống có vị trí địa lý:

- Phía đông giáp xã Luân Mai, huyện Tương Dương ;

- Phía nam giáp xã Chiêu Lưu (xã Bảo Thắng, huyện Kỳ Sơn cũ);

- Phía tây giáp các xã Hữu Kiệm (xã Bảo Nam, huyện Kỳ Sơn cũ) và Huồi Tụ;

- Phía bắc giáp xã Mỹ Lý.

2. Thổ nhưỡng – Khí hậu – Cảnh quan

Thung lũng Mường Lống được bao quanh bởi dãy núi cao, tạo nên khí hậu ôn hòa quanh năm, nhiều sương và mây. Một đặc điểm thú vị là “một ngày bốn mùa”, khi sáng se lạnh như Xuân, trưa ấm áp, chiều mát dịu và tối trở lạnh như mùa Đông Thương hiệu và Công luận. Cảnh quan về mùa Xuân có hoa mận Tam hoa, hoa đào, hoa dã quỳ nở rộ phủ trắng khắp lối vào bản tạo nên vẻ đẹp thơ mộng đầy màu sắc.

3. Văn hóa dân tộc – Tập quán truyền thống

3.1. Trang phục & thủ công mỹ nghệ

Văn hóa Mông nổi bật bằng trang phục thổ cẩm rực rỡ cùng hoa văn riêng sắc nét. Nghề thêu truyền thống đã được tổ chức thành hợp tác xã từ năm 2023, cho phép phụ nữ làm thêu sản phẩm giới thiệu cho du khách và tăng thu nhập đáng kể (60–70 triệu đồng/năm).

3.2. Lễ hội & trò chơi dân gian

Các lễ hội truyền thống như Hội chọi bò/trâu diễn ra mỗi dịp đầu Xuân, đặc biệt trong Ngày hội hái mận, thu hút đông đảo du khách và cộng đồng tham gia. Các trò chơi dân gian như ném pao, bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co, và múa khèn – hát cự xía phản ánh đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống Mông.

3.3 Tín ngưỡng & đời sống tâm linh

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên chiếm vị trí quan trọng trong đời sống người Mông. Việc cầu mong tổ tiên che chở cho gia đình, mùa màng, vật nuôi là nghi lễ không thể thiếu vào các dịp Tết hoặc lễ ăn cơm mới.

4. Đổi mới kinh tế – Du lịch cộng đồng

4.1 Du lịch cộng đồng

Từ năm 2021, Mường Lống bắt đầu triển khai du lịch cộng đồng. Những người tiên phong như ông Vừ Tồng Pó đã cải tạo nhà gỗ truyền thống thành homestay, đón từ 120–150 lượt khách/tháng trong mùa cao điểm. Hiện nay nhiều gia đình khác cũng đầu tư homestay, quán ăn, dịch vụ trải nghiệm văn hóa thổ cẩm và ẩm thực H’Mông.

Chị Lầu Y Vị, tốt nghiệp luật và quay về quê, hiện là hướng dẫn viên du lịch cộng đồng, góp phần làm chuyên nghiệp hóa dịch vụ và lan tỏa ý tưởng du lịch gắn văn hóa truyền thống

4.2 Nông nghiệp – Hợp tác xã và OCOP

Hợp tác xã Nông nghiệp và Du lịch cộng đồng Mường Lống hỗ trợ tiêu thụ nông sản như gà đen, lợn đen, bò, rau, cây dược liệu, mận Tam hoa, đồng thời hướng đến các tiêu chuẩn OCOP để nâng cao giá trị sản phẩm.

Đặc biệt, cây mận Tam hoa được trồng trên diện tích hơn 30 ha – lớn nhất Nghệ An – và được gắn với "Ngày hội hái mận" nhằm quảng bá sản phẩm du lịch – nông nghiệp và tiếp thị ra thị trường.

5. Thành tựu xã hội & phát triển bền vững

Bản Mường Lống 1 có khoảng 72% hộ đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa”, nhiều năm liên tiếp là bản văn hóa tiêu biểu của huyện.

Thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 23 triệu đồng/năm, mô hình kinh tế hiệu quả như bò vỗ béo, gà đen, trồng mận, cây dược liệu... được áp dụng rộng rãi.

Một số điểm đến như “Cổng Trời Mường Lống” đã trở thành biểu tượng du lịch săn mây và nghỉ dưỡng giữa đại ngàn.

6. Kết luận & định hướng tương lai

Mường Lống đại diện cho sự chuyển mình từ một vùng đất nghèo, biệt lập thành một cộng đồng dân tộc Mông năng động, giàu bản sắc và khát vọng phát triển. Việc kết hợp văn hóa truyền thống, tín ngưỡng bản địa, nông nghiệp đặc sản và du lịch cộng đồng đã tạo nền tảng bền vững cho phát triển kinh tế – xã hội, đồng thời bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.